Hoe de ooit met kolen en staal begonnen Europese Gemeenschap een Unie werd met een rechtstreeks gekozen parlement en een eigen munteenheid. Een machtig economisch blok met een zinderende markteconomie; zij het ook met een jarenlang ongeremd uitdijend landbouwbeleid. Maar nauwelijks een politieke eenheid.

Bovendien staan tegenover de idealen van eenwording ook structurele inefficiency, frauduleuze handelingen, geldsmijterij, zinloos gependel tussen drie Europese steden, frustraties van het ambtenarenapparaat.: ‘En dat alles om te komen tot een herstructurering van de Europese eiertermijnmarkten’.

De weg naar economische eenwording werd onder meer geplaveid door het wegvallen van de binnengrenzen. Uiteindelijk stonden hele legioenen voor de poorten van Europa en knaagt een gecompliceerd migratieprobleem aan de fundamenten van de Unie: ‘We zijn het continent van de diversiteit. Maar we hebben óók een gemeenschappelijke geschiedenis, cultuur en beschaving die ons verbinden.’

Een kleine selectie uit Testament van de Pers vanaf pag. 114:

Straatsburg
Over Straatsburg op zondagavond is niets vrolijks te schrijven. Het station uit om meteen een houten schutting tegen te komen. Ondergrondse parkeerplaatsen slaan ook in deze hoofdstad van Europa toe. Zeulend langs de eindeloze schutting naar het hotel. (…) Maandagochtend door de motregen naar het Europapaleis. Het oude gebouw ziet er nog steeds uit als een militair hoofdkwartier uit de jaren ’40 en de vlaggen van de 19 lidstaten van de Raad van Europa versterken die indruk nog. Het nieuwe gebouw er vlak naast maakt de indruk van een zeer eigentijdse superbunker. Veel hout, roestkleurige steen en zonnebrilglas. (…)

Bob Groen, Straatsburg, hoofddorp van Europa, in: de Volkskrant 29 januari 1977.

*****

Gastarbeiders
Ondanks de slechte economische situatie en de grote werkloosheid, zijn in Europa nog steeds miljoenen gastarbeiders nodig. Dat heeft de Internationale Arbeiders Organisatie (ILO) in Genève gesteld. Volgens het maandblad van de organisatie is remigratie van de gastarbeiders geen succes geweest. (…)

De grote toevlucht van gastarbeiders begon in het begin van de zestiger jaren. De bedoeling was toen dat dat een tijdelijke zaak zou zijn, maar ze zijn er nog steeds. “Waarom? De belangrijkste reden is dat de gastarbeiders het zware, smerige en laagstbetaalde werk opknappen, werk, dat Westeuropeanen weigeren te doen”, aldus de ILO. Het vertrek van de gastarbeiders kan leiden tot een groot tekort aan arbeidskrachten in bepaalde sectoren. (…)

Tijdens de laatste economische malaise heeft Frankrijk geprobeerd gastarbeiders naar huis te sturen door ze een vertrekbonus aan te bieden. Minder dan zevenduizend van de toen meer dan honderdduizend werkloze gastarbeiders hebben gebruik gemaakt van het gratis vliegticket naar huis plus tienduizend francs (vijfduizend gulden) bonus. In West-Duitsland gebeurde ongeveer hetzelfde. Gastarbeiders die al van plan waren terug te keren, namen het geld graag aan. Anderen deden dat ook maar bleven in het land en vonden elders een andere baan, aldus de ILO.

Jaarlijks komen ongeveer dertien miljoen buitenlanders West-Europa binnen. De komende zeven jaar zal dat aantal nog met enkele miljoenen toenemen. Dat zullen hoofdzakelijk familieleden van gastarbeiders zijn. Het aantal arbeidsplaatsen dat ze bezetten blijft ongeveer gelijk. Daarnaast worden per jaar ongeveer 250.000 kinderen geboren in gezinnen van gastarbeiders in Europa.

Leeuwarder Courant, In Europa zijn nog altijd miljoenen gastarbeiders nodig, in: Leeuwarder Courant 24 januari 1978.

*****

Supranationaal
Is dit nu het Europa waarvan jullie in de vijftiger jaren droomden? Die vraag wordt wel eens gesteld nu de eerste Europese verkiezingen er aan komen. (…) Alle Europese idealisten droomden van een supranationale autoriteit. Er is bijna niets van gekomen. Bij de Kolen- en Staalgemeenschap nog het meest. Daar mochten de topmensen zich dan ook Hoge Autoriteit noemen.

Maar met De Gaulle en diens hunkering naar het Europa der Vaderlanden (onder zijn leiding ongetwijfeld) was het uit met de supranationale pret. Het toporgaan van de later geborgen Euromarkt kwam niet verder dan de bleke titel Europese Commissie. En wij in Nederland discussieerden intussen hevig hoe dat zou moeten met ons geliefde koningshuis als Europa binnen afzienbare tijd supranationaal zou zijn opgebouwd…

Jan van der Pluijm, Kolen, staal, drank en Europees ideaal, in: de Volkskrant 8 mei 1979.

*****

Moloch
Wie dezer dagen langs het statige Berlaymont-gebouw in Brussel wandelt kan zich nauwelijks voorstellen dat ruim 25 jaar geleden de toenmalige Europa-pionier Sicco Mansholt de liftboy van datzelfde pand voorzag van een briefje van 25 gulden “om eens even wat potloden en papier te kopen”.  Dat was de tijd van de grote Europa-gedachte, het niets ontziende idealisme, de uit de klei getrokken doordouwers-mentaliteit, de verbazingwekkende wilskracht om een droom hardhandig te vertalen in werkelijkheid. Europa bestond op een landkaart, en de EG bestond in de vorm van een Verdrag van Rome en verder was er een gebouw, inclusief liftboy. Dat was alles.

Nu, een kwart eeuw later, staat invulling van die Europese droom verder van ons af dan ooit. Vooral indien men in ogenschouw neemt tot wat voor immobiele moloch het Europese apparaat gedurende de laatste 25 jaar is uitgegroeid. Structurele inefficiency, frauduleuze handelingen, geldsmijterij, zinloos gependel tussen drie Europese steden, frustraties van het ambtenarenapparaat, en dat alles om te komen tot een herstructurering van de Europese eiertermijnmarkten.(…)

Wynold Verweij, Nevenhandel in de Europese wandelgangen, in: NRC Handelsblad 15 mei 1982.

*****

Oplopende spanning
De weg naar economische eenwording van Europa ligt bezaaid met voetangels en andere buitenissige produkten. Dat blijkt alleen al uit de pogingen om overal in Europa dezelfde netspanning [230 volt, ks] te krijgen. Om nog maar niet te spreken van het hooggestemde streven heel Europa aan de Euro-plug te helpen. (…)

Europa weet zich al langer dan een eeuw verdeeld in landen met twee-potige stekkers, drie-potige stekkers, stekkers met aardbus, stekkers met randaarde, stekkers met of zonder verzwaard profiel, of met platte, dikke, dunne dan wel ronde pootjes. De elektronische industrie kan lyrisch worden bij de gedachte aan een uniforme stekker voor alle apparaten, maar voorlopig is daar weinig kans op. Elk land stelt zijn eigen eisen aan het stopcontact en dus ook de bijbehorende stekker.

Eefke Smit, Spanning in Euiropa loopt langzaam op, in: NRC Handelsblad 1 juni 1988

*****

Buitengrenzen
Bij de hongerigen uit Noord-Afrika en Oost-Europa is het welvarende westen in trek. Chaos en drama aan de zwaarbewaakte randen van de ruif. (…) Niet één vreemdeling, maar hele legioenen staan voor de poorten van Europa. De rijkdommen hebben in de beeldvorming van de minder bedeelde bevolking mythische proporties aangenomen. Hier regent het goud en zilver en overdadige spijzen, of heb je op zijn minst elke dag een volle maag. (…)

Maar een schat blijft alleen een schat als niet de hele wereld er in graait. Dus doet het nieuwe Europa zijn best die legioenen schatzoekers buiten te houden. De grenzen verdwijnen volgend jaar, horen we keer op keer. Maar het verdwijnen van de Europese grenzen betekent eigenlijk het verplaatsen ervan: vrij verkeer binnen de gemeenschap is alleen te tolereren als de buitengrenzen hermetisch worden afgesloten. (…)

Legaal is simpelweg illegaal geworden, en de Straat van Gibraltar een nieuwe Rio Grande. Espaldas mojadas worden de mensen genoemd die in gammele bootjes de oversteek wagen, in navolging van de wetbacks die de grensrivier tussen Mexico en de rijkdom van de Verenigde Staten zwemmend trachten over te steken. (…)

Dag in dag uit worden illegalen opgepakt in de rotsachtige inhammen, waar zij zijn gedropt door mensensmokkelaars die voor zo’n vijfhonderd gulden per persoon twintig tot dertig man in onooglijke bootjes proppen. (…) En dan zijn er degenen die wel de overkant halen, maar als lijk.

De omwenteling in de Midden- en Oosteuropese landen is door West-Europa met tranen van ontroering gadegeslagen. Die waren snel gedroogd toen bleek wat de gevolgen van het openzetten van de grenzen waren: een complete volksverhuizing van radelozen die er geen gat in zagen het vernietigde en leeggezogen Oosten te herbouwen, en liever in eigen draf de welvaart van het Westen tegemoet gingen.

Roemenen, Bulgaren en Polen rukten angstaanjagend op, en aan de horizon verzamelen zich reeds de eerste wolken van wat een verwoestende wervelstorm van Russische emigranten gaat worden. De door deskundigen voorspelde aantallen vermenigvuldigden zich op het paranoïde af: twee miljoen emigranten, vijf miljoen, tien, twintig. De praktijk is meer bescheiden, maar West-Europa stoot dezelfde noodkreet uit als het zuidfront: Te wapen, broeders, de vesting wordt bedreigd!

Cees Zoon, Haalt de bruggen op, het beleg is begonnen!, in: de Volkskrant 29 juni 1991.

*****

Eenheid in verscheidenheid

De introductie van de euro maakt deel uit van ‘een heel lang afscheid van het monopolie van de natiestaat’, aldus Otto von der Gablentz, oud-ambassadeur van Duitsland in Den Haag. Voor sommigen is het een pijnlijk proces dat met vele gevoeligheden gepaard gaat, want het afstaan van bevoegdheden en het opgaan in een groter, anoniemer geheel is niet gemakkelijk. (…)

“De Franse president De Gaulle zei in de jaren zestig nog dat de natie er voor eeuwig zou zijn. Dat is natuurlijk niet waar. In mijn liberale opvatting is de staat een instrument, waarmee burgers zich inderdaad kunnen vereenzelvigen, maar een instrument dat aan tijd gebonden is.”

“De nationale cultuur, de nationale taal, die moet je blijven respecteren. Als je in de Schotse Hooglanden wandelt, ben je in een ander land dan wanneer je in de bergen van Beieren loopt. We zijn het continent van de diversiteit. Maar we hebben óók een gemeenschappelijke geschiedenis, cultuur en beschaving die ons verbinden, een mensbeeld, opgebouwd door de eeuwen heen, van de Grieken via de Middeleeuwen, de Renaissance en de Verlichting, met de waarden van het jodendom, christendom en humanisme. Daar moeten we ons van bewust zijn, meer nog dan nu het geval is. Eenheid in verscheidenheid.”

Co Welgraven, Met de euro is Europa nog niet af, in: Trouw 29 november 2001.